Vân Dại tức Xúy Vân là một nhân vật có số phận đặc biệt trong nghệ thuật dân gian Việt Nam. Tích chèo Kim Nham kể về Xúy Vân – cô gái đảm đang khéo léo, chỉ mong ước cuộc sống êm đềm chồng cày, vợ cấy. Nàng được cha gả cho cậu học trò nghèo Kim Nham. Sau khi cưới vợ, Kim Nham lên kinh dùi mài sử sách, mặc cho Xúy Vân ngày đêm mong chờ. Xúy Vân nghe lời kẻ tán tỉnh mình là Trần Phương giả điên để được giải thoát khỏi Kim Nham. Ai ngờ, khi đã bỏ chồng, gã sở khanh quay lưng với nàng. Từ giả dại, Xúy Vân thành điên thật. Xấu hổ, đớn đau, nàng nhảy xuống sông tự vẫn.
 |
|
Tranh vẽ Xúy Vân của Lý Trực Sơn. |
Số phận bi kịch của Xúy Vân từng khiến người thưởng thức và giới nghiên cứu chia làm hai nửa, một phê phán sự bội tình của nàng, một cho rằng nàng chỉ là nạn nhân của chế độ xã hội cũ. Cảm thương và xúc động từ bi kịch này, họa sĩ Lý Trực Sơn vẽ loạt tranh với nhân vật Vân Dại từ những năm 1986 – 1989. Mới đây, họa sĩ mang giới thiệu các tác phẩm ấy trong triển lãm “Tố nữ dân ca”. Chương trình diễn ra tại Trung tâm Văn hóa Pháp l’Espace, Hà Nội, từ ngày 3 tới 16/6.
Lý Trực Sơn thể hiện nhân vật trong nhiều hình thái, động tác, nội tâm mà không nệ vào tích sân khấu. Ông cho biết, ông không vẽ tranh để minh họa cho vở chèo Kim Nham, mà chỉ vẽ về một nàng Vân Dại như cách ông cảm nhận. 29 tác phẩm là 29 tình cảnh, tâm trạng khác nhau. Xúy Vân lúc hiện lên chân chất, hồn nhiên lúc nàng chải tóc, tắm dưới ánh trăng, lúc lại khắc khoải, đợi chờ trong tư thế bó gối, tựa đầu suy tư… Dù vẽ lên hoàn cảnh hay tâm trạng nào, hình ảnh Xúy Vân trong tranh Lý Trực Sơn vẫn vừa lộng lẫy, vừa bi thương.
 |
|
Các tác phẩm vẽ Xúy Vân trên giấy dó. |
Các tác phẩm được vẽ bằng chất liệu thuốc nước trên giấy dó. Trước những năm 80 của thế kỷ trước, giấy dó được dùng để viết chữ Nho và vẽ tranh trang trí như Đông Hồ, chứ chưa được quan tâm như một chất liệu cho hội họa. Khi sáng tác với chất liệu này, Lý Trực Sơn đã tìm được cách vẽ cho màu thấm và tan trên nền giấy, tạo ra những hòa sắc đặc biệt.
Tuy gam màu và chất liệu gợi tới văn hóa truyền thống, nội dung tranh với nhân vật chính là Xúy Vân cũng từ tích sân khấu dân gian, tác phẩm của Lý Trực Sơn lại đầy tính tìm tòi, hiện đại so với thời gian ông sáng tác.
